Dobra osobiste
Dobra osobiste są to chronione prawem dobra niemajątkowe, przysługujące każdej osobie fizycznej, osobom prawnym, a także jednostkom organizacyjnym nieposiadającej osobowości prawnej, której przepisy odrębne przyznają zdolność prawnej (np. spółki osobowe i wspólnoty mieszkaniowe).
Czym są dobra osobiste?
Pomimo że kodeks cywilny nie definiuje wprost, czym są dobra osobiste, wskazuje przykładowe rodzaje dóbr, jakie objęte są ochroną prawną. Dzięki orzecznictwu sądowemu i wciąż rozwijanej przez naukę doktrynie prawnej, przyjmuje się, że dobra osobiste odnoszą się do uznawanych powszechnie przez społeczeństwo oraz system prawny wartości niematerialnych, ściśle związanych indywidualnym istnieniem osoby fizycznej lub prawnej.
Dobra osobiste – przepisy kodeksu cywilnego
Zgodnie z artykułem 23 kodeksu cywilnego:
„Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.”
Przy czym warto wskazać, że katalog dóbr osobistych wypisanych w kodeksie cywilnym nie jest zbiorem zamkniętym. Oznacza to, że do kategorii dóbr osobistych wliczają się także dobra niewymienione bezpośrednio w kodeksie, ale także dobra, które możemy do nich zakwalifikować, ze względu na wartości, jakimi się posługujemy. Dlatego do dóbr osobistych możemy również zaliczyć np. życie prywatne, kult pamięci osoby zmarłej czy prawo do spokoju (wolności od strachu). Artykuł 43 kodeksu cywilnego o brzmieniu: „Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych”, rozszerza ochronę dóbr osobistych również na osoby prawne. Jednak nie wszystkie kategorie dóbr osobistych będą dotyczyć osób prawnych . Możemy wyróżnić następujące typu dóbr osobistych przysługujących osobom prawnym:
dobra sława (dobre imię, dobra reputacja) – odpowiednik dobrej czci osoby fizycznej;
nazwa – indywidualizuje osobę prawną;
nietykalność pomieszczeń;
tajemnica korespondencji;
sfera prywatności.
Ochrona dóbr osobistych
Według przepisów kodeksu cywilnego, dobra osobiste pozostają pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Osoba, której dobro osobiste zostało zagrożone cudzym, bezprawnym działaniem może żądać zaniechania tego działania. W przypadku, gdyby doszło już do takiego naruszenia, osoba, której dobro zostało naruszone, może zażądać, aby osoba, która naruszyła jej dobro, usunęła skutki tego naruszenia, a w szczególności aby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. W przypadku, gdy osoba poniosła szkodę majątkową na skutek naruszenia jej dóbr osobistych, ma prawo żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych, czyli przysługuje jej roszczenie o zapłatę odszkodowania. W przypadku, gdy osoba dozna również krzywdy (naruszenie równowagi psychicznej), może żądać zapłaty odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub wypłaty określonej kwoty na wskazany przez nią cel dobroczynny.
Co ważne, w przypadku, gdy działanie sprawcy nie miało cech bezprawnych, będzie on zwolniony od odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych drugiej osoby. Sytuacja taka może powstać, gdy dziennikarz, który opublikował materiały naruszające dobra osobiste, działał w obronie uzasadnionego interesu społecznego i zachował przy tym szczególną staranność oraz rzetelność w trakcie zbierania i wykorzystywania materiału. Trzeba jednak zaznaczyć, że w tym wypadku kodeks cywilny posługuje się zasadą domniemania bezprawności i to dziennikarz pozwany w procesie musi udowodnić istnienie okoliczności wyłączających bezprawność jego czynów.
Źródła:
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19640160093 – kodeks cywilny
„Prawo cywilne - część ogólna” – Zbigniew Radwański, Adam Olejniczak
