Dziedziczenie nieruchomości bez testamentu. Ekspert wyjaśnia, kto i w jakich przypadkach otrzyma spadek
W praktyce często mamy do czynienia z sytuacjami, kiedy dziadkowie lub rodzice umierają i nie pozostawiają po sobie żadnych dokumentów, które regulowałyby kwestię dziedziczenia nieruchomości. Co w takiej sytuacji? Wówczas zastosowanie znajduje dziedziczenie z ustawy, czyli według kolejności wynikającej z Kodeksu Cywilnego. Radczyni prawna Sylwia Werpachowska z Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy wyjaśnia kilka najważniejszych kwestii związanych z dziedziczeniem ustawowym, a także wskazuje, jak krok po kroku wygląda procedura takiego dziedziczenia.
Kolejność dziedziczenia ustawowego
Przepisy wyraźnie określają grupy spadkodawców ustawowych , które kolejno, przy wyłączeniu poprzedniej, dochodzą do dziedziczenia.
W pierwszej kolejności powołani do dziedziczenia są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek . Należy pamiętać, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Przykład : jeśli spadkodawca miał pięcioro dzieci, małżonek otrzyma jedną czwartą spadku, zaś pozostałą część trzy czwarte zostanie rozdzielona między pięcioro dzieci.
Kolejną grupę stanowią: małżonek, rodzice i rodzeństwo zmarłego. Czyli jeśli zmarły nie ma dzieci, wówczas dziedziczą (oprócz małżonka) jego rodzice. W sytuacji, gdy nie ma rodziców (lub jednego z nich) – rodzeństwo dziedziczy w częściach równych, a jeśli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku – wówczas prawo do dziedziczenia przechodzi na jego zstępnych (dzieci, wnuki). Zdarza się, że w praktyce dziedziczenie ustawowe rodziców i rodzeństwa rodzi wiele sytuacji konfliktowych. Wydawać by się mogło, że gdy małżeństwo nie ma dzieci, wówczas majątek zmarłego jednego z nich, np. mieszkanie przechodzi na własność drugiego małżonka. Niestety tak nie jest.
Przykład : Pani Anna K. zmarła. Wraz z mężem byli właścicielami domu, który stanowił dorobek ich całego życia. Nie mieli dzieci. Rodzice Pani Anny nie żyją. Pani Anna ma brata i siostrę. Nie jest tak, że spadek po pani Annie odziedziczy tylko mąż - spadek po Pani Annie odziedziczą: mąż, brat i siostra.
Następni w kolejności są dziadkowie spadkodawcy oraz ich zstępni (dzieci, wnukowie, prawnukowie), a jeśli ich brak – pasierbowie osoby zmarłej.
Jeśli wyżej wskazanych osób zabraknie – majątek (np. mieszkanie) przechodzi na własność gminy lub Skarbu Państwa .
Czy podpisanie intercyzy wyłącza dziedziczenie małżonka?
Przy dziedziczeniu nie ma znaczenia ustrój majątkowy pomiędzy małżonkami – te same zasady dotyczą małżonka zarówno w sytuacji istnienia wspólności majątkowej, jak i rozdzielności małżeńskiej. Co istotne, przy wspólności majątkowej masę spadkową stanowi tylko połowa majątku wspólnego (druga pozostaje przy żyjącym małżonku).
Przykład : Pan Józef N. zmarł nagle. Nie pozostawił testamentu. Wraz z małżonką byli właścicielami mieszkania. Mają jedną córkę. Przedmiotem spadku jest połowa mieszkania (druga połowa należy do żyjącej małżonki). Zgodnie z ustawowymi zasadami dziedziczenia, mieszkanie należeć będzie w trzech czwartych części do małżonki oraz w jednej czwartej do córki.
Procedura i czas trwania postępowania spadkowego
Najpierw należy uzyskać stwierdzenie nabycia spadku . W tym celu można albo złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu lub też (jeśli spadkobiercy są zgodni i nie ma przeciwskazań formalnych) zwrócić się do notariusza o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. W przypadku postępowania sądowego – sąd wzywa wnioskodawcę oraz wszystkie osoby, które mogą być spadkobiercami i przeprowadza rozprawę. Warto wiedzieć, że jest to pierwszy etap postępowania spadkowego, który wskazuje kto i w jakich częściach odziedziczył spadek.
Kolejnym krokiem jest podział masy spadkowej . Jeśli spadkobiercy są zgodni co do podziału - można tego dokonać umową . Co ważne, gdy mamy do czynienia z nieruchomością musi zostać sporządzony akt notarialny. W innym przypadku należy złożyć wniosek do sądu . Podczas postępowania sąd najczęściej musi przesłuchać świadków, strony i powołać biegłych w celu wyceny majątku spadkowego.
Nie ma w przepisach określonego terminu, w ciągu którego sąd ma zakończyć sprawę i wydać orzeczenie końcowe. Wszystko zależy od stopnia skomplikowania sprawy . Jeśli spadkobiercy są zgodni, sąd może wydać postanowienie końcowe już po pierwszej rozprawie, tj. po odebraniu tzw. zapewnienia spadkowego. W przypadku sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia – jeśli dostarczymy wszystkie niezbędne dokumenty do notariusza – również może zakończyć się po jednym spotkaniu. W praktyce jednak często sprawy spadkowe są zawiłe, trudne i mogą powodować wiele problemów rodzinnych – stąd potrafią trwać kilka, a nawet kilkanaście lat .
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub przed sądem w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku. Brak stosownego oświadczenia spadkobiercy oznacza, iż przyjmuje on spadek z dobrodziejstwem inwentarza .
Czy warto sporządzić testament?
Odpowiedź brzmi: z pewnością tak , jeśli chcemy by nasz majątek został rozdzielony zgodnie z naszą wolą, a przy tym sprawa spadkowa była krótsza i mniej skomplikowana. Dziedziczenie testamentowe bowiem ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Testament pozwala uniknąć także ewentualnych sporów rodzinnych na tym tle.
Co więcej, są osoby samotne , które nie mają rodziny ani krewnych – w przypadku ich śmierci majątek przypada gminie lub Skarbowi Państwa. Takie osoby za pomocą testamentu mogą przekazać spadek przyjaciołom, sąsiadom czy wybranej instytucji charytatywnej. Zatem, jeśli chcemy oszczędzić naszym bliskim czas, a także formalności i koszty – sporządźmy testament .
