Takiego dofinansowania jeszcze nie było: zapłacą za remont i przydzielą opiekuna. Jest haczyk
Program, który miał być motorem napędowym polskiego rozwiązania problemu smogowego zderzył się ze ścianą folwarcznych problemów zarządczych: oszustw, których firmy pośredniczące w programie miały się, według administracji, dopuszczać. Po kilkumiesięcznej przerwie rząd pokazał nową odsłonę programu Czyste Powietrze, tym razem pilnując, byśmy wydatkując pieniądze, jednocześnie nie oszukiwali. Polski Alarm Smogowy podnosi jednak: kluczowe problemy zostały.
Nowe Czyste Powietrze. Program 2.0, problemy 1.0
Program Czyste Powietrze sięga 2018 r., kiedy Ministerstwo Środowiska dystrybuowało środki przez Fundusz Ochrony Środowiska do odbiorców, którzy przy wsparciu finansowym mieli dogrzewać domy jednorodzinne tak, by zmniejszyć emisję zanieczyszczeń. Dofinansowywane były nowe źródła ciepła i termomodernizacje budynków. Z końcem listopada 2024 r. w atmosferze krajowej afery program nagle zawieszono, a resort zaczął wyliczać nadużycia: pieniądze, m.in. z KPO, były pobierane przez firmy, które pośrednicząc w procesie termomodernizacji dopuszczały się oszustw, które przez administracje programu z końcem ubiegłego roku zostały już zgłoszone do prokuratury. Dziś wiadomo, że wśród ok. 6 tysięcy zgłoszeń (w całym 2024 r. wpłynęło 270 tys. wniosków) najczęściej powtarzało się podpisywanie z beneficjentem (właścicielem nieruchomości) pełnomocnictwa i nieuzasadnione wnioskowanie o najwyższą możliwą kwotę dofinansowania (wówczas 136 tys. zł). Realni beneficjenci programu mieli zostawać bez rzetelnej dokumentacji projektowej, inwestycje realizowane były bez uwzględnienia standardów, optymalnego zakresu prac.
Od końca listopada 2024 r. wnioski pozostawały dostępne wyłącznie dla powodzian, czyli kilku regionów południa Polski. Sytuacja zmieniła się z ostatnim dniem marca, kiedy otwarto nabór na Nowe Czyste Powietrze “Czyste powietrze zdrowy wybór”. Problemy z minionej edycji miały zniknąć, Polacy obok pieniędzy na inwestycje otrzymują teraz dodatkowo “opiekuna". Ale organizacje pozarządowe raportują o podtrzymaniu “dziur”, które najpewniej doprowadzą do kolejnych oszustw.
Zobacz też: Koniec najpopularniejszej ulgi. Nowe opłaty za śmieci i tajemnicze prawo o czystości
Opiekun nie załatwi problemu? "Firmy planują zakładanie fundacji i stowarzyszeń"
Kluczową zmianą w nowej interpretacji programu jest istnienie podmiotu, którego rolą jest ścisły nadzór nad dokumentacją inwestycji. Rolę operatorów programu otrzymały gminy, czyli samorządy – to one mają dopilnować technicznych szczegółów odbiorów poszczególnych realizacji. Program przewiduje każdorazowe potwierdzenie standardu energetycznego konkretnego domu przed i po oddaniu inwestycji, najwyższy próg dofinansowania uzależniony od dochodów i standardu energetycznego budynku, limity dotacji na m2 ocieplenia i - panującą nad wszystkimi wymienionymi - gminę, której nadzór, “opieka”, jest dla beneficjentów darmowa. Innymi słowy, administracja samorządowa ma czuwać, by firmy nie wyłudzały pieniędzy od państwa z naszym nieuświadomionym pośrednictwem.
NGO, Polski Alarm Smogowy, recenzując nowy program, zwraca jednak uwagę na kluczowe, wciąż nierozwiązane kwestie. Punktują m.in . brak dokumentacji z rekomendowanymi wykonawcami inwestycji - firmami - które byłyby zobligowane do zachowania granicznych standardów jakości, a po których usługi powinni sięgać beneficjenci. Przywołują, że część samorządów już teraz zwraca się do PAS informując, że firmy planują konsolidację w fundacje i stowarzyszenia, by móc przejąć rolę operatora (wyręczyć gminę). Czyli docelowo w praktyce nadzorować swoją własną pracę. “To rodziłoby poważny konflikt interesów i stwarzało pole do nadużyć” - czytamy.
Tak oszukiwali Polacy
Nie tylko firmy usiłowały zarobić na dobru wspólnym. Podczas inauguracji programu prezeska NFOŚiGW Dorota Zawadzka-Stępniak przywołała kolejną nowelizację, odpowiadającą na dotychczasowe oszustwa. Wprowadzono obowiązek przynajmniej trzyletniej własności nieruchomości.
Składając wniosek, beneficjent musi udowodnić, że jest właścicielem lub współwłaścicielem budynku od minimum trzech lat. Nie będzie możliwe przepisywanie budynku np. na niepracującego członka rodziny czy studenta bez dochodów.
Nieruchomość przepisywano na przypadkowego członka rodziny z najniższymi dochodami i składano wniosek w jego imieniu. W procesie weryfikacji okazało się, że dany beneficjent w księgach wieczystych widniał np. od tygodnia.
Nowe Czyste Powietrze. Zasady, nabór wniosków
W nowym programie przewidziano inny rozkład progów dochodowych. Od 31 marca obowiązują trzy podstawowe grupy:
- 3., dotknięta ubóstwem energetycznym: dochód do 1300 zł/osobę w gospodarstwie wieloosobowym i do 1800 zł/osobę w jednoosobowym ( wzrost o 270 zł) – poziom dofinansowania obejmie do 100 proc. kosztów kwalifikowanych inwestycji;
- 2 grupa: dochody do 2250 zł/osobę w gospodarstwie wieloosobowym, a 3150 zł/osobę w jednoosobowym: do 70 proc. kosztów kwalifikowanych,
- 1 grupa: bez zmian, dochody roczne na poziomie 135 tys. zł., do 40 proc. dofinansowania.
Całościowo budżet programu wynosi 10 mld zł bezzwrotnych dotacji, pieniądze pochodzą ze środków Funduszu Modernizacyjnego. Dofinansowanie można otrzymać na wymianę pozaklasowego kotła na paliwo stałe na nowe źródło ciepła lub termomodernizację, w tym: ocieplenie przegród, stolarkę okienną i drzwiową, bramy garażowe, wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła. W tym kontekście eksperci z PAS podnoszą, że 10 mld zł pokryje ok. 250 tys. inwestycji. Ale to, jak zwracają uwagę, mniej więcej liczba wniosków, które spłynęły w 2024 r. “A w Polsce dymi 2,5 mln kopciuchów” - piszą. Brak długoletniej perspektywy to jeden z głównych grzechów poprzedniego zarządu.
Wszelkie szczegóły programu, wraz z poszczególnymi krokami wnioskowania o dofinansowanie, znajdują się na rządowej stronie czystepowietrze.gov.pl.
