Co to jest zachowek i komu przysługuje?

Co to jest zachowek i komu przysługuje?

Zachowki to swoiste zabezpieczenia praw najbliższych krewnych do otrzymania części spadku po zmarłym. Osobami uprawnionymi do otrzymania zachowku są dzieci i małżonek spadkodawcy lub w przypadku braku dzieci, rodzice i małżonek spadkodawcy. Rościć prawa do zachowku może również spadkobierca, którego otrzymana część spadku nie pokrywa wysokości przysługującego mu ustawowo zachowku. Co ważne – zachowek może być przekazany tylko w formie pieniężnej, nie zachodzi tu sytuacja, w której osoba uprawniona do otrzymania zachowku może rościć sobie prawa do konkretnej rzeczy ze spadku.

Przepisy prawa mówią również o osobach, które definitywnie nie mają możliwości otrzymania zachowku. Są to osoby uznane za niegodne, tj. takie, które dokonały ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, namawiały podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu, podrobiły, ukryły lub zniszczyły testament bądź ze świadomością korzystały z podrobionego testamentu. Inną grupą bez prawa do zachowku są osoby, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im w wyniku dziedziczenia ustawowego. Prawa do zachowku nie mają także osoby wydziedziczone przez spadkodawcę oraz małżonek, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i okazało się to działaniem uzasadnionym.

Ile wynosi zachowek?

Obliczanie zachowku jest dość skomplikowane ze względu na fakt, że poprawne jego wyliczenie wymaga znajomości wielu zmiennych, które należy wziąć pod uwagę. Jedną z nich jest ilość osób, które są uprawnione do otrzymania zachowku. Kolejna to informacja o tym, kto z osób uprawnionych występuję o zachowek. Następna ważna zmienna to wysokość i ilość darowizn przekazanych przed spadkodawcę przed śmiercią.

Podstawową jednak zasadą przy obliczaniu zachowku jest reguła, która przyznaje osobie z prawem do zachowku, połowę tego, co otrzymałaby w spadku według dziedziczenia ustawowego. Wyjątkiem od tego jest sytuacja, w której osoba uprawniona do otrzymania zachowku, w chwili otwarciu spadku, czyli śmierci spadkodawcy, nie skończyła jeszcze 18 lat lub też jest trwale niezdolna do pracy. Takiej osobie w ramach zachowku przysługuje 2/3 tego, co otrzymałaby w spadku według dziedziczenia ustawowego.

Niestety, w praktyce podstawowa zasada obliczania zachowku może być tylko bazą do dalszych obliczeń, ponieważ zazwyczaj pod uwagę bierze się też wiele innych zmiennych.

Substrat zachowku – co to takiego?

Zdecydowanie dobrą wiadomością dla osób, którym przysługuje zachowek będzie informacja, że jego substrat wylicza się nie tylko ze spadku, który pozostał po śmierci spadkodawcy, ale także z majątku przekazanego przez niego przed śmiercią. Takie regulacje mają chronić prawo osób uprawnionych do zachowku przed sytuacją, w  której spadkodawca nierozważnie rozdzieli swój majątek przed śmiercią lub rozdysponuje do zera między inne osoby, niż również te uprawnione.

W celu wyliczenia substratu zachowku nie są pod uwagę brane te darowizny, które były przekazane przed spadkodawcę w postaci drobnych, przyjętych zwyczajowo w stosunkach prezentów. Nie wlicza się również takich darowizn, które zostały przekazane przez spadkodawcę przez 10 lat wstecz od otwarcia spadku oraz darowizn na rzecz osób, które nie są spadkobiercami albo są uprawnione do zachowku.

Zachowek a zstępni

Obliczając zachowek dla zstępnego, nie bierze się również pod uwagę darowizn, przekazanych przez spadkodawcę w momencie, gdy nie posiadał jeszcze zstępnych. Wyjątkiem jest sytuacja, w której darowizna nastąpiła mniej niż trzysta dni przed narodzinami zstępnego. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku zachowku dla małżonka. Przy jego obliczaniu nie są wliczane darowizny, które spadkodawca podarował przed związkiem małżeńskim.

Na poczet zachowku dla zstępnego wlicza się też koszty poniesione przez spadkodawcę na rzecz wychowania i kształcenia zstępnego, jeśli przekraczają one przeciętne koszty ponoszone na ten cel w danym środowisku.