Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Czym jest zachowek?

Mianem zachowku określamy uprawnienie, które ma na celu ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy są powołani do spadku z mocy przepisów zawartych w ustawie. Są to zstępni, małżonek oraz rodzice. Wymienione osoby posiadają prawo do zażądania od osoby powołanej do spadku zamiast nich zapłaty kwoty pieniężnej, które należałby się im w przypadku dziedziczenia na zasadach ustawowej, tj. bez sporządzonego testamentu – jest to swojego rodzaju substytut spadku. Zagadnienie zachowku pojawia się, gdy z różnych powodów spadkodawca pomija wcześniej wymienione osoby w testamencie i chce powierzyć swój majątek np. swojemu najbliższemu przyjacielowi bądź tylko jednemu członkowi rodziny. W takiej sytuacji krewni spadkodawcy posiadają prawo domagania się zachowku od powołanego przez spadkodawcę spadkobiorcy lub obdarowanego przez spadkodawcę. Należy mieć na uwadze, iż w sytuacji gdy spadkodawca w momencie śmierci posiadał rodziców, małżonka oraz dzieci, to prawo roszczenia o zachowek posiadają tylko ci krewni, którzy otrzymaliby spadek w pierwszej kolejności wedle tego, co mówi ustawa – tj. małżonek oraz dzieci. W okolicznościach, gdy spadkodawca nie posiadał potomstwa bądź małżonka, wtedy prawo to przysługuje rodzicom zmarłego.

Ile wynosi zachowek?

Na samym początku należy zaznaczyć, ze zachowek może zostać jedynie określony w formie pieniężnej, a jego spełnienie może polegać na wydaniu z jakiejkolwiek części składowej spadku. Jednak nic nie stoi na drodze, by obdarowany oraz uprawiony do zachowku doszli do porozumienia w tej sprawie, tzn. uprawiony do zachowku zrzeka się z tego prawa w zamian za konkretny składnik majątku. Określenie wysokości zachowku nie należy do rzeczy prostych, między innymi ze względu na fakt, iż wysokość zachowku uzależniona jest od tego, która osoba uprawiona do zachowku występuje właśnie z tym roszczeniem. Wysokość zachowku uzależniona jest od kilku czynników, szczególnie od liczby osób uprawnionych do zachowku, wysokości darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia czy treści testamentu itp. Ogólna zasada z kodeksu cywilnego mówi, iż osobom uprawnionym do zachowku należy się w wysokości połowy udziału spadkowego, który przypadałby na drodze dziedziczenia ustawowego. W sytuacji gdy uprawiony do zachowku jest niezdolny do pracy trwale lub nie ma ukończonego 18. roku życia, wielkość zachowku wzrasta do 2/3 tego udziału. Stan niezdolności czy też małoletności ustalany jest z chwilą otwarcia spadku, tj. po śmierci spadkodawcy.

Czy zachowek ulega przedawnieniu?

Upływ terminu, w którym można dochodzić roszczeń z racji zachowku, spowoduje jego przedawnienie, czyli brak możliwości dochodzenia tego prawa. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z terminem upłynięcia 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu. W sytuacji spadku ustawowego nie ma odrębnych przepisów, natomiast analogicznie stosuje się 5-cio letni termin przedawnienia. Należy również wskazać, iż moment, od którego biegnie czas przedawnienia w sytuacji gdy mamy odczynienia ze spadkobiercami ustawowymi, to chwila śmierci spadkodawcy, a w sytuacji spadkobierców testamentowych czas zaczyna bieg w chwili ogłoszenia testamentu.

Czy można nie zapłacić zachowku?

Sprawy dotyczące kwestii spadkowych zazwyczaj nie należą do najprostszych, często zdarza się iż spadkodawcy musza zmagać się z nieuczciwymi krewnymi, którzy w spadku upatrują zdobycie majątku i szybkiego zarobku, gdy w rzeczywistości nie utrzymywali kontaktu ze spadkodawcą. Należy wskazać, że nie jest możliwe całkowite wyłączenie obowiązku spłaty zachowku osobom do tego uprawnionym. Istnieje jednak możliwość powołania się na art. 5 Kodeksu cywilnego, który brzmi następująco: „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”. Przykładem może być dziecko, które nie dba o swojego ciężko chorego rodzica. Pomocne okazać się może przedstawienie dowodów wskazujących na to, iż uprawniony do zachowku jeszcze za życia spadkodawcy nie utrzymywał z nim kontaktów bądź odmawiał udzielenia wsparcia.