Dziedziczenie nieruchomości bez testamentu. Ekspert wyjaśnia, kto i w jakich przypadkach otrzyma spadek

Kolejność dziedziczenia ustawowego

Przepisy wyraźnie określają grupy spadkodawców ustawowych, które kolejno, przy wyłączeniu poprzedniej, dochodzą do dziedziczenia.

W pierwszej kolejności powołani do dziedziczenia są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Należy pamiętać, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Przykład: jeśli spadkodawca miał pięcioro dzieci, małżonek otrzyma jedną czwartą spadku, zaś pozostałą część trzy czwarte zostanie rozdzielona między pięcioro dzieci. 

Kolejną grupę stanowią: małżonek, rodzice i rodzeństwo zmarłego. Czyli jeśli zmarły nie ma dzieci, wówczas dziedziczą (oprócz małżonka) jego rodzice. W sytuacji, gdy nie ma rodziców (lub jednego z nich) – rodzeństwo dziedziczy w częściach równych, a jeśli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku – wówczas prawo do dziedziczenia przechodzi na jego zstępnych (dzieci, wnuki). Zdarza się, że w praktyce dziedziczenie ustawowe rodziców i rodzeństwa rodzi wiele sytuacji konfliktowych. Wydawać by się mogło, że gdy małżeństwo nie ma dzieci, wówczas majątek zmarłego jednego z nich, np. mieszkanie przechodzi na własność drugiego małżonka. Niestety tak nie jest. 

Przykład: Pani Anna K. zmarła. Wraz z mężem byli właścicielami domu, który stanowił dorobek ich całego życia. Nie mieli dzieci. Rodzice Pani Anny nie żyją. Pani Anna ma brata i siostrę. Nie jest tak, że spadek po pani Annie odziedziczy tylko mąż - spadek po Pani Annie odziedziczą: mąż, brat i siostra.

Następni w kolejności są dziadkowie spadkodawcy oraz ich zstępni (dzieci, wnukowie, prawnukowie), a jeśli ich brak – pasierbowie osoby zmarłej.

Jeśli wyżej wskazanych osób zabraknie – majątek (np. mieszkanie) przechodzi na własność gminy lub Skarbu Państwa.

Czy podpisanie intercyzy wyłącza dziedziczenie małżonka?

Przy dziedziczeniu nie ma znaczenia ustrój majątkowy pomiędzy małżonkami – te same zasady dotyczą małżonka zarówno w sytuacji istnienia wspólności majątkowej, jak i rozdzielności małżeńskiej. Co istotne, przy wspólności majątkowej masę spadkową stanowi tylko połowa majątku wspólnego (druga pozostaje przy żyjącym małżonku). 

Przykład: Pan Józef N. zmarł nagle. Nie pozostawił testamentu. Wraz z małżonką byli właścicielami mieszkania. Mają jedną córkę. Przedmiotem spadku jest połowa mieszkania (druga połowa należy do żyjącej małżonki). Zgodnie z ustawowymi zasadami dziedziczenia, mieszkanie należeć będzie w trzech czwartych części do małżonki oraz w jednej czwartej do córki.

Procedura i czas trwania postępowania spadkowego

Najpierw należy uzyskać stwierdzenie nabycia spadku. W tym celu można albo złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu lub też (jeśli spadkobiercy są zgodni i nie ma przeciwskazań formalnych) zwrócić się do notariusza o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. W przypadku postępowania sądowego – sąd wzywa wnioskodawcę oraz wszystkie osoby, które mogą być spadkobiercami i przeprowadza rozprawę. Warto wiedzieć, że jest to pierwszy etap postępowania spadkowego, który wskazuje kto i w jakich częściach odziedziczył spadek.

Kolejnym krokiem jest podział masy spadkowej. Jeśli spadkobiercy są zgodni co do podziału - można tego dokonać umową. Co ważne, gdy mamy do czynienia z nieruchomością musi zostać sporządzony akt notarialny. W innym przypadku należy złożyć wniosek do sądu. Podczas postępowania sąd najczęściej musi przesłuchać świadków, strony i powołać biegłych w celu wyceny majątku spadkowego.

Nie ma w przepisach określonego terminu, w ciągu którego sąd ma zakończyć sprawę i wydać orzeczenie końcowe. Wszystko zależy od stopnia skomplikowania sprawy. Jeśli spadkobiercy są zgodni, sąd może wydać postanowienie końcowe już po pierwszej rozprawie, tj. po odebraniu tzw. zapewnienia spadkowego. W przypadku sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia – jeśli dostarczymy wszystkie niezbędne dokumenty do notariusza – również może zakończyć się po jednym spotkaniu. W praktyce jednak często sprawy spadkowe są zawiłe, trudne i mogą powodować wiele problemów rodzinnych – stąd potrafią trwać kilka, a nawet kilkanaście lat. 

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub przed sądem w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku. Brak stosownego oświadczenia spadkobiercy oznacza, iż przyjmuje on spadek z dobrodziejstwem inwentarza. 

Czy warto sporządzić testament?

Odpowiedź brzmi: z pewnością tak, jeśli chcemy by nasz majątek został rozdzielony zgodnie z naszą wolą, a przy tym sprawa spadkowa była krótsza i mniej skomplikowana. Dziedziczenie testamentowe bowiem ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Testament pozwala uniknąć także ewentualnych sporów rodzinnych na tym tle. 

Co więcej, są osoby samotne, które nie mają rodziny ani krewnych – w przypadku ich śmierci majątek przypada gminie lub Skarbowi Państwa. Takie osoby za pomocą testamentu mogą przekazać spadek przyjaciołom, sąsiadom czy wybranej instytucji charytatywnej. Zatem, jeśli chcemy oszczędzić naszym bliskim czas, a także formalności i koszty – sporządźmy testament.