Swoboda umów - ograniczenia i zasady
Przy zawieraniu i kształtowaniu umów posiadamy prawo wyboru aspektów dotyczących tychże umów według własnego uznania. Zasada swobody umów gwarantuje równość stron i niezależność ich woli, a także sprawia, że mamy możliwość podjęcia samodzielnej i dowolnej decyzji dotyczącej tworzenia się naszej umowy. Rzeczona zasada ma jednak swoje ograniczenia i wyjątki, w których nie może być zastosowana. Kiedy zasada swobody umów obowiązuje, a kiedy należy ją ograniczyć?
Czym jest zasada swobody umów?
Swoje podwaliny zasada swobody umów ma już w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie w Artykule 31 znajdziemy informację o tym, że wolność człowieka podlega ochronie prawnej, a jego prawa i decyzje muszą być szanowane, jeśli prawo ich nie zakazuje. Artykuł 20 i 22 natomiast mówi o wolności działalności gospodarczej, która musi być zachowana i nie należy jej ograniczać. Zasada swobody umów zapewnia:
swobodę w zawieraniu umowy - sami decydujemy, czy umowa zostanie zawarta, nikt nie może nas do tego przymusić ani zobowiązać,
swobodę w wyborze kontrahenta - według uznania i preferencji wybieramy kontrahenta do nawiązania umowy, nie jesteśmy zobligowani do zawierania umowy z konkretnymi osobami,
swobodę w kształtowaniu treści umowy - treść umowy jest całkowicie zależna od decyzji obu stron, mamy możliwość stworzenia umowy uprzednio nazwanej, której warunki opisane są w Kodeksie Cywilnym lub nienazwanej, zmodyfikowanej wedle uznania,
swobodę w wyborze formy zawarcia umowy - za wyjątkiem sytuacji przewidzianych w innych ustawach, mamy możliwość podjęcia wspólnej decyzji, w jakiej formie sporządzimy umowę; czy będzie to umowa ustna, cywilno-prawna, w formie aktu prawnego itd.
Ograniczenia zasady swobody umów
Zasada swobody umów ma pewne ograniczenia i występują sytuacje, gdy nie możemy się na nią powołać. Ograniczenia nakładane na kontrahentów przy kształtowaniu i tworzeniu umowy opisane są w odpowiednich aktach prawnych, takich jak Artykuł 353 Kodeksu Cywilnego.
„Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.”
Oznacza to, że nasze podjęte działania i korzystanie z zasady swobody umów, musi zgadzać się z szerszymi przepisami i obowiązującymi regułami. Możemy wyróżnić trzy główne powody, które mają wpływ na ograniczenie zasady:
Treść i cel umowy nie mogą sprzeciwiać się jej właściwości, co oznacza, że obowiązują nas podstawowe zasady dotyczące konkretnego, zawieranego przez nas stosunku prawnego. Musimy trzymać się odpowiedniej konstrukcji prawnej i przepisów ustawowych, właściwych dla naszej umowy. Opisywanym błędem jest na przykład ustalenie kwoty do zapłaty za użytkowanie lokalu na podstawie umowy o jego użyczenie.
Umowa nie może sprzeciwiać się istniejącym ustawom. Zawierana umowa musi pokrywać się z zasadami wyznaczanymi przez inne akty prawne i normy. Za granice wyznaczane dla rzeczonej zasady należy wziąć między innymi przepisy określone w prawie pracy, cywilnym, administracyjnym czy karnym. Sprzeczność umowy z ustawą sprawia, że zawarty przez nas stosunek prawny jest nieważny.
Umowa musi spełniać zasady współżycia społecznego. W przypadku, gdy umowa nie spełnia uniwersalnych zasad współżycia na płaszczyźnie zawodowej oraz niezawodowej, staje się nieważna. Nie ma prawnie określonych dokładnych zasad współżycia społecznego ani sposobów jego ograniczania, jednak uwzględniana jest zgodność z ogólnymi wartościami, takimi jak rzetelność, uczciwość, sprawiedliwość czy lojalność. Przykładem naruszenia zasad współżycia społecznego jest sytuacja, gdy umowa doprowadza do nierówności prawnej obu stron umowy lub jest niemoralna.
W sytuacji ograniczenia zasady swobody umów w realnej sytuacji już w praktyce, na przykład na drodze sądowej, wymaga ono przedstawienia wyjaśnienia, wskazującego konkretną klauzulę oraz naruszony przy niej przepis.
Konsekwencje łamania ograniczeń
Przekraczanie granic w tworzeniu stosunku prawnego i zawieranie w umowie zapisów, które nie są zgodne z prawem, ma swoje konsekwencje. Niedotrzymanie ograniczeń regulujących występowanie zasady swobody umów unieważnia umowę. W przypadku, gdy niezgodna z przepisami jest część zawartego stosunku prawnego - ta część i niezgodne z prawem elementy zostają unieważnione, a pozostała część jest nadal obowiązująca. Przy unieważnieniu postanowień umowy, które są dla niej kluczowe i nadal obowiązująca część nie mogłaby być bez nich dokonana - całość umowy zostaje unieważniona.
