Majątek w testamencie można zapisać każdemu. Najbliższa rodzina ma prawo do zachowku
Właściciel majątku poszczególne jego składniki może zapisać w swoim testamencie każdemu. Pominięci członkowie rodziny zmarłego mogą domagać się natomiast tzw. zachowku, choć bywa, że nie jest to procedura ani łatwa, ani przyjemna.
Zgodnie z zapisami ustawy Kodeks cywilny dziedziczenie w Polsce może odbywać się zarówno ustawowo, jak i testamentowo, czyli na podstawie dokumentu sporządzonego przed śmiercią przez właściciela majątku.
Wartość zachowku
Pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe.
Życie, jak wiadomo, bywa jednak zaskakujące. Zdarza się, że dokument taki jest nieważny, w jego treści zostali pominięci niektórzy członkowie najbliższej rodziny lub cały majątek został zapisany obcej osobie lub instytucji. Spodziewająca się śmierci osoba może zarządzać bowiem przyszłością swojego majątku w sposób absolutnie dowolny.
W takiej sytuacji osoby, które dziedziczyłyby po zmarłym w drodze ustawowej, czyli najbliżsi, mają prawo do tzw. zachowku, określonej części pozostawionego majątku.
Zgodnie z zapisami artykułu 991 Kodeksu cywilnego przysługuje im połowa pozostawionego przez osobę zmarłą majątku (udziału spadkowego), który dostałyby w przypadku dziedziczenia na drodze ustawowej. Osobie niepełnoletniej lub trwale niezdolnej do pracy przysługuje zachowek wynoszący dwie trzecie (66,6 proc.) ustawowo przypadającego jej udziału.
Zachowek niegodnych
W procesie określania prawa do zachowku uwzględniani są także tzw. spadkobiercy niegodni, czyli tacy, którzy zostali wyłączeni z dziedziczenia w wyniku popełnienia przestępstwa na szkodę spadkodawcy. Biorą w nim udział także osoby, które świadomie, z takich, czy innych powodów, odrzuciły przyjęcie spadku.
Pierwszym krokiem po śmierci właściciela majątku jednak jest obliczenie samej wartości tzw. czystego spadku. Od aktywów odejmowane są pasywa (długi spadkowe takie jak na przykład zaciągnięte przez zmarłego kredyty, pożyczki, wystawione weksle, czy zapisy windykacyjne).
Rodzinny zachowek
Szczególnie w przypadku spadków o wysokiej wartości dochodzi na tym tle do sporów nawet w kręgu najbliższej rodziny. Kwestię zachowku rozwiązywane są, zazwyczaj, polubownie, bo w grę wchodzą więzi zarówno rodzinne, jak i wymagające delikatności i empatii kwestie finansowe.
Czasem jednak uzyskanie porozumienia jest na tyle trudne, czasem niemożliwe, że koniczne jest wejście na drogę sądową. Żądanie zapłaty zachowku skierowane być powinno do pozostałych spadkobierców, tylko tych, rzecz jasna, którzy otrzymali spadek. Często się zdarza, że dziedzicząca na podstawie testamentu osoba, szczególnie w kręgu najbliższej rodziny, dobrowolnie spłaca uprawnionych do otrzymania zachowku, czasem jednak nie jest do tego skłonna.
Zachowek pieniężny
Pozew sądowy ma formę wystąpienia z powództwem o zapłatę zachowku. Roszczeń z tego tytułu można dochodzić w ciągu pięciu lat od ogłoszenia treści testamentu.
Uprawniony do zachowku może zażądać od osób, które nabyły prawa do spadku, tylko określonej kwoty pieniężnej. Tytułem zachowku nie można domagać się wydania określonych przedmiotów. Zachowek rekompensuje jedynie, jak dowodzi praktyka sądowa, tzw. interes ekonomiczny spadkobiercy. Nie może w taki sposób domagać się ze spadku konkretnych przedmiotów mających dla niego wartość majątkową lub na przykład sentymentalną.
