Odpowiedzialność odszkodowawcza - ważna klauzula w umowach
Strony zawierające umowę powinny zabezpieczyć się prawnie przed wystąpieniem okoliczności, które spowodują straty dla jednej z nich. W celu zminimalizowania możliwych sporów już na etapie tworzenia umowy powinno się zawrzeć klauzulę z odpowiedzialnością odszkodowawczą. Zapewnia ona gwarancję dobrze wykonanej i dopełnionej umowy.
Czym jest odpowiedzialność odszkodowawcza?
W przepisach prawnych, odpowiedzialność odszkodowawcza to obowiązek naprawienia szkody, która wyniknęła w następstwie wykonanych działań lub z braku podjęcia działań. Dokładnie określają ją Artykuły 361-362 Kodeksu karnego:
„Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Art. 362. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.”
Innymi słowy, obowiązek odszkodowawczy występuje w momencie:
zdarzenia, z którym przez przepisy związana jest odpowiedzialność danej osoby, na przykład w przypadku jej działania lub zaniechania,
powstania szkody majątkowej lub niemajątkowej,
zaistnienia związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą.
Jeżeli strony umowy w dokumencie nie zawarły postanowienia regulującego zakres odszkodowania, zgodnie obowiązującym prawem odszkodowanie opiewa wówczas straty poniesione przez poszkodowanego oraz korzyści, które by mu przysługiwały, gdyby nie wyrządzono mu szkody. Według własnej woli można dokonać zapisu odszkodowawczego w umowie, gdzie mamy możliwość modyfikacji zakresu uszczerbku, który należy naprawić, i metody obliczania wartości tego uszczerbku. Wynika z tego, że można ograniczyć odpowiedzialność, nie ujmując w postanowieniu regulującym odszkodowanie między innymi rekompensaty utraconych możliwych korzyści lub określając konkretną kwotę, do której dłużnik ponosi odpowiedzialność finansową.
Kara umowna
Artykuł 483 Kodeksu cywilnego stanowi, że w umowie może zostać zastrzeżony zapis, który zobowiązuje do naprawienia szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego, poprzez zapłatę kary umownej, która jest określoną sumą. Jest to alternatywą odszkodowania, lecz należy pamiętać, że zapis nie dotyczy niedotrzymania zobowiązania finansowego. W przeciwieństwie do uzyskania odszkodowania, dochodzenie wypłaty kary umownej jest łatwiejsze i bardziej wygodne dla wierzyciela, ponieważ nie musi on wykazywać istnienia szkody lub jej wysokości. W przypadku umieszczenia w umowie zapisu o karze umownej, konieczne jest określenie kwoty kary, równomiernie do możliwej poniesionej szkody z zastrzeżeniem możliwości przeniesienia wysokości kary. W praktyce jest to ważne w sytuacji, gdy poniesiona szkoda jest większa niż określona w umowie kwota kary. W takiej sytuacji dłużnik nie ma obowiązku pokrywania całej wartości poniesionej szkody. Kara umowna nie ma także zastosowania w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez okoliczności, na które dłużnik nie miał wpływu i nie może za nie ponieść odpowiedzialności. Dłużnik nie może podjąć samodzielnej decyzji o niewykonaniu zobowiązania, a w zamian zapłaty kary umownej. Jeżeli chce się uciec do takiego rozwiązania, musi na nie wyrazić zgodę wierzyciel.
Ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej
W trakcie odbywania się negocjacji umowy, często dochodzi do prób ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej. Jest to metoda zabezpieczenia dłużnika przed ponoszeniem wysokich kosztów. Można to osiągnąć poprzez zastosowanie:
limitu kar umownych - zapis, który określa kwotę, do której wierzyciel może ubiegać się zapłaty od dłużnika,
ograniczenia odpowiedzialności za utracone korzyści - w umowie zostaje zawarty zapis wyłączający potencjalne utracone korzyści z odpowiedzialności dłużnika, czyli nie rekompensuje on wartości możliwych zysków, które byłyby uzyskanie gdyby dopełniono umowy,
usunięcia możliwości płacenia roszczeń za szkody pośrednie,
wprowadzenie ograniczenia odpowiedzialności do wartości wynagrodzenia za wykonanie umowy,
wyłączenie odpowiedzialności za konkretne i określone w umowie rodzaje szkody, np. szkody osobowej.
Odpowiedzialność odszkodowawcza a wypowiedzenie umowy
Są rodzaje umów, które pozwalają na jej wypowiedzenie bez podania konkretnej przyczyny lub bez okresu wypowiedzenia, jest to między innymi umowa zlecenie czy umowa o świadczenie usług. Jednak są sytuacje, gdy wypowiedzenie takiej umowy może skutkować koniecznością zapłaty odszkodowania. Rościć prawa do odszkodowania można:
w sytuacji, gdy wypowiedzenie umowy jest skutkiem powstania szkody - konieczność wypłaty odszkodowania jest związana wtedy z niewykonaniem lub niewłaściwym wykonaniem umowy, a nie samym jej wypowiedzeniem,
gdy wypowiedzenie umowy jest przyczyną powstania szkody - konieczność zapłaty odszkodowania występuje, gdy przez fakt wypowiedzenia umowy przez jedną stronę bez zachowania okresu wypowiedzenia lub przed upływem czasu spowodował szkodę dla drugiej strony stosunku prawnego.
