Szczodrość nie zawsze popłaca. Rażąca niewdzięczność może być powodem cofnięcia darowizny
Darowizna jest szlachetnym gestem szczodrości. Ale istnieją sytuacje, gdy konieczne wydaje się jej odwołanie, co nie jest to łatwe, ale możliwe.
Darowizna, czyli nieodpłatne przeniesienie własności rzeczy lub praw na drugą osobę, jest stosowana powszechnie. Do takiej czynności dochodzi najczęściej pomiędzy spokrewnionymi, bliskimi sobie osobami (gdy, na przykład, rodzice przekazują swojemu dziecku własność nieruchomości).
Zdarzają się jednak sytuacje, gdy darczyńca żałuje swojej decyzji i chciałby odzyskać podarowany przedmiot. To stosunkowo trudna do przeprowadzenia czynność, zależąca od wielu czynników. Możliwości przeprowadzenia takiej operacji zależą między innymi od tego, czy darowizna została wykonana, czy jeszcze nie.
Rażąca niewdzięczność
Darowiznę, która została wykonana można odwołać, tylko z powodu, jak to zostało ujęte w przepisach Kodeksu Cywilnego, „rażącej niewdzięczności obdarowanego”. Może to zrobić zarówno darczyńca, jak i jego spadkobiercy (jeżeli darczyńca miał prawo do takiego odwołania w momencie śmierci, jeśli obdarowany pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie przyczynił się do tego).
Pojęcie rażącej niewdzięczności nie zostało jednak sprecyzowane, to zwrot tzw. niedookreślony. Oznacza to, że Sąd w każdym, konkretnym przypadku powinien ustalić, czy określone zachowania mieszczą się w tym pojęciu czy też nie. Z orzecznictwa sądów wynika, że może to być zarówno określone działanie obdarowanego, jak i jego zaniechanie.
Może być skierowane przeciwko darczyńcy bezpośrednio lub pośrednio, musi być także uznane za bardzo niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Ważne jest przy tym wykazanie, że obdarowany, w ramach rażącej niewdzięczności, wykazał się złą wolą skierowaną na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Sąd ocenia takie zachowania, jak dowodzi praktyka, odwołując się do norm moralnych.
Jeśli już po przekazaniu rzeczy na podstawie darowizny, darczyńca popadnie w niedostatek, na obdarowanym ciąży obowiązek wspierania finansowo takiej osoby w zakresie zaspokajania jego usprawiedliwionych potrzeb życiowych, jak również alimentacyjnych. Zakres takiego obowiązku pomocy nie jest nieograniczony: prawo precyzuje, że ma to nastąpić w granicach wzbogacenia się w wyniku darowizny. Zwolnienie z tej powinności może nastąpić tylko poprzez zwrócenie podarowanego przedmiotu.
Problemy bytowe
Gdy darowizna nie została wykonana odwołanie można przeprowadzić, gdy od momentu przekazania rzeczy czy praw obdarowanej osobie stan majątkowy darczyńcy pogorszył się na tyle, że wykonanie darowizny byłoby powodem problemów z utrzymaniem, lub wywiązywaniem się z obowiązku alimentacyjnego. Przy zwrocie przedmiotu darowizny stosowane są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Zgodnie z zapisami ustawy Kodeks cywilny odwołanie darowizny zarówno wykonanej, jak i jeszcze niewykonanej powinno nastąpić poprzez pisemne oświadczenie złożone obdarowanemu. Nie jest przy tym konieczna, jak dowodzi praktyka sądowa, notyfikacja notariusza.
