Tymczasowy areszt polski. Cały kraj czeka na "okno dziejowe" Adama Bodnara

Areszt domowy wyprze tymczasowy

Trend w stosowaniu aresztów tymczasowych zmienił się wraz z nowym rządem: w pewnym skrócie, od zmiany ustrojowej niechlubny rekord osób odbywających karę pozbawienia wolności bez wyroku osiągnęliśmy w 2001 r. Wówczas osadzonych było ok. 24 tys. Polaków. Z biegiem lat od przebrzmiałej metody karania zaczęto odchodzić, i tak do 2016 r. ta liczba spadła do 5 tys. I w tym miejscu trend się załamał, serwis prawo.pl punktuje konkretne liczby.

• 2018 r. - 7428 tymczasowo aresztowanych,
• 2020 r. - 8878,
• 2022 r. - 8453,
• 2023 r. - 8430.

Do października br. ten los dzieli już nieco ponad 8 tys. osób. Nowy rząd, na czele z Adamem Bodnarem, nowym ministrem sprawiedliwości, kilkakrotnie podnosił potrzeby zmian. Deklaracje padały m.in. podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego , w maju. Wówczas Bodnar podniósł, że w obecnym systemie prawnym nie ma alternatywy dla aresztowania lub poręczenia, a rządowi zależy na poszerzeniu dozoru elektronicznego - zwłaszcza na etapie postępowania przygotowawczego.

W ciągu ostatnich kilku lat dwukrotnie wzrosły statystyki stosowania tymczasowego aresztowania i w pewnym sensie taka ogólna atmosfera w wymiarze sprawiedliwości i też pewne mechanizmy nacisku na sędziów powodowały, że znacznie częściej tymczasowe aresztowanie było stosowane – mówił.

Ocenił wówczas, że być może “teraz jest właśnie okienko dziejowe, kiedy sobie poradzimy ze sprawami dotyczącymi tymczasowego aresztowania, także z nadużywaniem tego środka wobec przedsiębiorców”.

We wrześniu temat powrócił, Adam Bodnar przedstawił główne założenia ustawy : w ich myśl groźba wysokiej kary miałaby nie być już samodzielną przesłanką do zastosowania tymczasowego aresztu . Ponadto obrońca miałby uzyskać łatwiejszy dostęp do akt, na podstawie których sędziowie wyrokują o takim areszcie. Projekt ustawy miał pojawić się “na dniach”, dotąd jednak wciąż go nie ma. Podobnie jak rozdzielenia funkcji prokuratora krajowego i ministra sprawiedliwości, choć oficjalnie tę funkcję sprawuje już Dariusz Korneluk, a zatem nie skupia się ona w jednej osobie, jak za czasów Zbigniewa Ziobry. W wykazie prac legislacyjnych resortu Adama Bodnara nie ma, jak dotąd, projektu ustawy o tymczasowym aresztowaniu.

Zobacz też: Zakłócenia GPS, burze słoneczne i zorze nad Polską - NASA ostrzega

"Dlaczego jest źle, jak powinno być?". Polska ma rozwiązania, wystarczy je ekstrapolować

W październiku 2023 r. Krakowski Instytut Prawa Karnego opublikował raport w zakresie analizy prawnej tymczasowego aresztowania, a w nim postulaty-kierunkowskazy dot. docelowego stanu legislacyjnego pt. “ Tymczasowe aresztowanie w Polsce. Dlaczego jest źle i jak powinno być ”. Dokument ma ponad 200 stron, zestawia z sobą stan prawny krajów Zachodu i Polski. Co do zasady analiza popiera rozwiązanie aresztu w systemie elektronicznego dozoru. Prawnicy powołują się na jego sprawne funkcjonowanie w Anglii i Walii.

Tego rodzaju instrument pozwoliłby zabezpieczyć prawidłowy tok postępowania w większym stopniu niż obecnie występujące w procedurze karnej środki wolnościowe, a jednocześnie nie wymuszałyby umieszczenia podejrzanego/oskarżonego w izolacji penitencjarnej.

W kontekście metodologii, Instytut pisze, że od 2019 r. system brytyjski pozwala na selektywne wybieranie stref, w obszarze których osoba poddana takiemu aresztowi nie może przebywać. Całość modelu opiera się na systemie GPS. - Elektroniczny monitoring miejsca pobytu stosowany jest również z powodzeniem m.in. we Francji - dodają.

W założeniu środek sprowadzałby się do orzeczenia nakazu przebywania w określonej przestrzeni przez całą dobę bądź w określonych godzinach, zgodnie z ustalonym harmonogramem. Przestrzeganie owego nakazu byłoby monitorowane w wykorzystaniem SDE (system dozoru elektronicznego - red.).

Jak czytamy tak określony areszt domowy powiązany z dozorem elektronicznym przydatny byłby zwłaszcza wówczas, gdy nie istnieje potrzeba pozbawienia podejrzanego/oskarżonego możliwości korespondencji. Instrument ten mógłby w skuteczny sposób eliminować np. obawę ucieczki lub ukrycia się. Jednocześnie funkcjonowanie w ramach indywidualnie określonego harmonogramu umożliwiłoby aresztowanemu wykonywanie pracy zarobkowej.

Tak Instytut, jak prawnik, odnoszący się do propozycji w komentarzu przesyłanym dla serwisu prawo.pl, ocenia, że Polska ma już wypracowaną podobną metodą - ale wobec skazanych prawomocnym wyrokiem . O ile kara jest nie wyższa, niż rok i sześć miesięcy, taki skazany może wnioskować o dozór elektroniczny, zamiast osadzenie w więzieniu. Wystarczyłoby to rozwiązanie ekstrapolować.

Skoro kara pozbawienia wolności może, w razie spełnienia warunków określonych w art. 43Ia par. 1 kodeksu karnego wykonawczego, być wykonywana w systemie dozoru elektronicznego, to i w tej formie mogłoby być stosowane tymczasowe aresztowanie – mówi Mikołaj Kozak, partner w Kancelarii Kulpa Kozak Adwokaci i Radcowie Prawni sp.p.

Prawica już probowała

W kwietniu br. do tej samej sprawy odniósł się adwokat Przemysław Rosati, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. Powołuje się na krakowski raport i dodaje, że większość adwokatów na przestrzeni swojej kariery miała styczność z nieprawidłowym stosowaniem przepisów o tymczasowym aresztowaniu. Z wewnętrznego raportu Naczelnej Rady Adwokackiej wynika, że niemal 80 proc. ocenia standardy stosowania tej kary jako niezadowalające .

Przy niemal ogólnopolskim konsensusie co do zasadności wprowadzenia zmian warto przypomnieć, że w 2020 r., w trakcie pandemii, coś podobnego próbował przeforsować rząd Zjednoczonej Prawicy. Taki przepis znalazł się w projekcie ustawy tzw. “lex koronawirus”. Wówczas do kodeksu postępowania karnego chciano dopisać art. 274 a.

1. Tytułem środka zapobiegawczego można zastosować wobec oskarżonego zakaz opuszczania lokalu.

2. Środek przewidziany w § 1 stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

Projekt nie przeszedł (odczytywał go w Sejmie Sebastian Kaleta), a najgłośniejszym komentarzem do propozycji okazał się ten, wystosowany przez Wojciecha Górowskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego.