Europa może zmienić się nie do poznania. Skutki będą katastrofalne

Nadciąga ogromna katastrofa dla Europy

Atlantycka Południkowa Cyrkulacja Wymienna (ang. Atlantic Meridional Overturning Circulation), w skrócie AMOC, to główne źródło ciepłej wody w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Już wkrótce jednak to zjawisko może całkowicie zniknąć, na zawsze odmieniając oblicze naszej części świata.

Jak alarmują naukowcy w liście otwartym, istnieje bardzo poważne ryzyko zmiany cyrkulacji oceanicznej w Atlantyku. Szereg badań naukowych przeprowadzonych w ostatnich latach sugeruje, że ryzyko to było dotychczas poważnie niedoszacowane. Taka zmiana cyrkulacji oceanicznej miałaby niszczycielskie i nieodwracalne skutki, zwłaszcza dla krajów nordyckich, ale także dla innych części świata.

Kurs na katastrofę obrany

Za możliwą katastrofę odpowiedzialny będzie wzrost średniej temperatury naszej planety. Według naukowców, zanik Atlantyckiej Południkowej Cyrkulacji Wymiennej (AMOC) przyniesie znaczne obniżenie temperatury w północnej Europie, za to gwałtowny wzrost temperatur w Europie południowej i zachodniej, co mogłoby oznaczać koniec jakiejkolwiek uprawy rolnej na tych terenach. Może również dojść do podniesienia poziomu wód w obrębie Ameryki Północnej.

Celem listu jest przekonanie rządzących państwami z północy Europy, by wykorzystali oni swoje możliwości i wywierali większą presję na reszcie świata tak, by globalny wzrost temperatury utrzymać najwyżej na poziomie 1,5 st. C. Tymczasem obecnie zmierzamy do wzrostu na poziomie 2,5 st. C, a tym samym, jak przekonują sygnatariusze listu – do własnej tragedii.

obr. Felton Davis, Flickr

Cały list otwarty naukowców

My, niżej podpisani, jesteśmy naukowcami zajmującymi się badaniami klimatycznymi i uważamy, że pilnie należy zwrócić uwagę Rady Nordyckiej na poważne ryzyko zmiany cyrkulacji oceanicznej w Atlantyku. Szereg badań naukowych przeprowadzonych w ostatnich latach sugeruje, że ryzyko to było dotychczas poważnie niedoszacowane. Taka zmiana cyrkulacji oceanicznej miałaby niszczycielskie i nieodwracalne skutki, zwłaszcza dla krajów nordyckich, ale także dla innych części świata.

Nauka coraz bardziej potwierdza, że region Arktyki jest "strefą zero" (z ang. ground zero - miejsce na powierzchni ziemi, gdzie miała miejsce eksplozja jądrowa) dla ryzyka punktów krytycznych i regulacji klimatu na całej planecie. W tym regionie lodowiec Grenlandii, lód morski na Morzu Barentsa, systemy wiecznej zmarzliny borealnej, tworzenie się głębinowych wirów subpolarnych oraz Atlantycka Południkowa Cyrkulacja Wymienna (AMOC) są szczególnie podatne na duże, wzajemnie powiązane zmiany nieliniowe. AMOC, dominujący mechanizm transportu ciepła na północnym Atlantyku, determinuje warunki życia dla wszystkich ludzi w regionie Arktyki i poza nim oraz jest coraz bardziej narażony na przekroczenie punktu krytycznego.

Ryzyko punktów krytycznych jest realne i może wystąpić w zakresie klimatycznym od 1,5 do 2°C, zgodnie z Porozumieniem Paryskim. Świat zmierza obecnie znacznie poza ten zakres (> 2,5°C). W raporcie IPCC (2023) stwierdzono z dużą pewnością, że prawdopodobieństwo nagłych lub nieodwracalnych zmian w systemie klimatycznym wzrasta wraz z poziomem globalnego ocieplenia, a podobnie prawdopodobieństwo wyników, które mogą być uważane za mało prawdopodobne, ale wiążą się z potencjalnie bardzo dużymi negatywnymi skutkami, wzrasta. IPCC dodatkowo precyzuje, że "ryzyka związane z dużymi wydarzeniami pojedynczymi lub punktami krytycznymi przechodzą do wysokiego ryzyka w zakresie od 1,5°C do 2,5°C" globalnego ocieplenia.

Niedawny raport OECD stwierdził, że "obecne dowody naukowe jednoznacznie wspierają bezprecedensowe, pilne i ambitne działania na rzecz klimatu w celu przeciwdziałania ryzyku punktów krytycznych systemu klimatycznego".

Jeśli chodzi o ryzyko zmiany cyrkulacji oceanicznej w Atlantyku, IPCC stwierdza, że "istnieje umiarkowane zaufanie, że Atlantycka Południkowa Cyrkulacja Wymienna nie zawali się nagle przed 2100 rokiem, ale gdyby do tego doszło, bardzo prawdopodobne byłyby nagłe zmiany wzorców pogodowych w regionach oraz duże wpływy na ekosystemy i działalność ludzką". Niedawne badania od ostatniego raportu IPCC sugerują, że IPCC niedoszacował to ryzyko i że przekroczenie tego punktu krytycznego jest poważną możliwością już w ciągu najbliższych kilku dekad.

Pomimo znaczących badań dotyczących możliwości i mechanizmów upadku, prawdopodobieństwo takiego zdarzenia pozostaje wysoce niepewne. Celem tego listu jest zwrócenie uwagi na możliwość upadku AMOC w tym stuleciu. Istnieje nawet większe prawdopodobieństwo, że upadek zostanie zainicjowany w tym stuleciu, ale w pełni objawi się dopiero w następnym.

Biorąc pod uwagę rosnące dowody na wyższe ryzyko upadku AMOC, uważamy, że niezwykle istotne jest, aby ryzyko punktów krytycznych w Arktyce, a w szczególności ryzyko AMOC, było traktowane poważnie w zarządzaniu i polityce. Nawet przy średnim prawdopodobieństwie wystąpienia, biorąc pod uwagę, że skutki byłyby katastrofalne i wpływałyby na cały świat przez wieki, uważamy, że trzeba zrobić więcej, aby zminimalizować to ryzyko.

Wpływ na kraje nordyckie byłby prawdopodobnie katastrofalny, w tym znaczne ochłodzenie w regionie, podczas gdy otaczające regiony by się ocieplały (Rysunek). To byłoby powiększenie i pogłębienie "zimnej plamy", która już rozwinęła się nad subpolarnym Atlantykiem, i prawdopodobnie prowadziłoby do bezprecedensowych ekstremalnych zjawisk pogodowych. Choć wpływ na wzorce pogodowe, ekosystemy i działalność ludzką wymaga dalszych badań, mógłby potencjalnie zagrażać żywotności rolnictwa w północno-zachodniej Europie.

Wielu dalszych skutków można się spodziewać na całym świecie, w tym przesunięcia pasów opadów tropikalnych, zmniejszenia absorpcji dwutlenku węgla przez oceany (a tym samym szybszego wzrostu jego stężenia w atmosferze), a także znacznego dodatkowego wzrostu poziomu morza, szczególnie wzdłuż wybrzeża Atlantyku Amerykańskiego, oraz zakłóceń w ekosystemach morskich i rybołówstwie.

Uznając, że adaptacja do tak poważnej katastrofy klimatycznej nie jest realną opcją, wzywamy Radę Nordycką Ministrów do (a) rozpoczęcia oceny tego znaczącego ryzyka dla krajów nordyckich i (b) podjęcia kroków w celu zminimalizowania tego ryzyka w jak największym stopniu. Mogłoby to obejmować wykorzystanie silnej międzynarodowej pozycji krajów nordyckich do zwiększenia nacisku na pilniejsze i priorytetowe traktowanie globalnych wysiłków na rzecz szybkiego zmniejszenia emisji, aby utrzymać się w pobliżu celu 1,5°C określonego w Porozumieniu Paryskim.

Sygnatariusze listu:
Prof. Guðfinna Th Aðalgeirsdóttir, University of Iceland, Faculty of Earth Science, Islandia
Prof. Nathan Bindoff, University of Tasmania, Australia
Dr. Halldór Björnsson, Icelandic Met Office, Islandia
Prof. Andreas Born, Bjerknes Centre for Climate Research and University of Bergen, Norwegia
Prof. Niklas Boers, Potsdam Institute for Climate Impact Research and Technical University of
Munich, Niemcy
Dr. Rei Chemke, Weizmann Institute of Science, Izrael
Dr. Lijing Cheng, Institute of Atmospheric Physics, Chinese Academy of Sciences, Chiny
Prof. John Church, University of New South Wales, Australia
Dr. Femke de Jong, NIOZ Royal Netherlands Institute for Sea Research, Holandia
Prof. Peter Ditlevsen, University of Copenhagen, Dania
Prof. Sybren Drijfhout, University of Utrecht, Holandia; University of Southampton, Wielka Brytania
Prof. Matthew England, University of New South Wales, Australia
Dr. Georg Feulner, Potsdam Institute for Climate Impact Research, Niemcy
Dr. Kikki Flesche Kleiven, Bjerknes Centre for Climate Research, Norwegia
Prof. Áslaug Geirsdóttir, University of Iceland, Faculty of Earth Science, Islandia
Dr. Sjoerd Groeskamp, NIOZ Royal Netherlands Institute for Sea Research, Holandia
Prof. Steingrímur Jónsson, University of Akureyri and Marine and Freshwater Research Institute, Islandia
Prof. Caroline Katsman, Civil Engineering and Geosciences, Delft University of Technology, Holandia
Dr. Torben Koenigk, Rossby Centre, Swedish Meteorological and Hydrological Institute, Szwecja
Joseph Henry Lacasce, University of Oslo, Norwegia
Prof. Tim Lenton, University of Exeter, Wielka Brytania
Prof. Anders Levermann, Potsdam Institute for Climate Impact Research, Niemcy
Prof. Wei Liu, University of California Riverside, USA
Prof. Gerrit Lohmann, Alfred Wegener Institute, Niemcy
Prof. Michael Mann, University of Pennsylvania, USA
Dr. Gerard McCarthy, Maynooth University, Irlandia
Dr. Elaine McDonagh, NORCE and Bjerknes Centre for Climate Research, Norwegia oraz National
Oceanography Centre, Wielka Brytania
Prof Trevor McDougall, University of New South Wales, Australia
Dr. Joonas Merikanto, Finnish Meteorological Institute, Finlandia
Prof. Sebastian Mernild, SDU Climate Cluster, University of Southern Denmark, Dania
Ulysses Ninnemann, Bjerknes Centre for Climate Research and University of Bergen, Norwegia
Prof. Stefan Rahmstorf, Potsdam Institute for Climate Impact Research, Niemcy
Prof. Markus Rex, Alfred Wegener Institute, Niemcy
Prof. Katherine Richardson, University of Copenhagen, Dania
Prof. Johan Rockström, Potsdam Institute for Climate Impact Research, Niemcy
Dr Anastasia Romanou, NASA Goddard Institute for Space Studies, and Columbia University, USA
Associate Prof. Angel Ruiz-Angulo, University of Iceland, Faculty of Earth Science, Islandia
Prof. Thomas Stocker, University of Bern, Szwajcaria
Dr. Didier Swingedouw, French National Center for Scientific Research (CNRS), Francja
Prof. David Thornalley, University College London, Wielka Brytania
Prof. Petteri Uotila, University of Helsinki, Finlandia
Prof. Yulia Yamineva, University of Eastern Finland, Finlandia
Dr. Chenyu Zhu, Institute of Atmospheric Physics, CAS, Chiny